Kamienny toporek

 W tym miesiącu chcielibyśmy Państwu zaprezentować wyjątkowy zabytek archeologiczny, który trafił w nasze ręce w dość nieoczekiwany sposób. W 2008 r. zgierzanin T. Terała przyniósł do Muzeum Miasta Zgierza kamienny toporek, którego „sylwetkę” chcielibyśmy Państwu przybliżyć.

Powinniśmy zacząć od tego, jak odległy w stosunku do naszych czasów jest owy zabytek. Swą chronologią sięga późnego okresu epoki brązu (III-V okres: 1300-700 p.n.e.) i wczesnego okresu żelaza (HaC: 700-600 p.n.e.). Przynależność kulturowa jest stosunkowo pewna i bezsprzecznie można ją przydzielić do kultury łużyckiej.

Kultura łużycka to kultura archeologiczna występująca głównie na ziemiach Polski oraz na terenach Czech, Słowacji, Ukrainy i Niemiec w środkowej i młodszej epoce brązu oraz wczesnej epoce żelaza. Należy ona do kręgu kultur pól popielnicowych zwanych tak ze względu na formę pochówku ciałopalnego w popielnicach zakopywanych w ziemi. Kultura łużycka nie jest tworem jednolitym, dzieli się na wiele grup różniących się obrządkiem pogrzebowym, inwentarzem bądź formami osadnictwa. Występowały w niej osady zamknięte oraz otwarte, do których zalicza się chociażby osadę w Biskupinie.

Jest on wykonany z kamienia i to nie byle jakiego. Skała magmowa, zwana sjenitem, składa się głównie ze skaleni z domieszką kwarcu i żelazistych minerałów. Złoża tej skały występują głównie w Norwegii, na północ od Oslo, jednak można je znaleźć również na terenach Polski, tyle że w formie polodowcowych materiałów narzutowych. Rozmiary i kształt naszego obiektu miesiąca nie odbiegają od form toporków kultury łużyckiej z tego okresu. Co ciekawe posiada on na sobie zdobienie. Na obuchu znajdują się dwa delikatne nacięcia tworzące znak równoramiennego krzyża. Podobny toporek ze znakiem krzyża znaleziono także m.in. w Bielawie Dolnej, pow. Zgorzelec. Kamienne, pięcioboczne toporki o różnie ukształtowanych krawędziach odkryto na wielu innych stanowiskach. Posiadają one nie tylko znaki krzyży, ale również stylizowane litery oraz różne symbole.

Istnieje wiele hipotez odnośnie funkcji takich toporków w społecznościach kultury łużyckiej. Jedne teorie mówią o wykorzystywaniu ich jako broni, inne jako narzędzi, inne zaś jako oznaki władzy, czy jako przedmioty o magicznym charakterze. W przypadku naszego zgierskiego zabytku można założyć, że toporek miał raczej charakter kultowy, gdyż znak krzyża, który się na nim znajduje, w kulturze łużyckiej pojawiał się jako świadectwo kultu słońca.

Wciąż zagadkowe pozostaje miejsce znalezienia zabytku. Według relacji jego ofiarodawcy, został on znaleziony w 1985 roku przy zbiegu ulic Bazylijskiej i Wiatrakowej. Niestety żadne z dotychczasowych badań przeprowadzonych na terenie miasta Zgierza nie wykazały śladów obecności kultury łużyckiej na tym obszarze. Najbliższe stanowiska tejże kultury to cmentarzyska w Słowiku i Białej, gm. Zgierz oraz w Sierpowie, gm. Parzęczew.